Сімвал мужнасці і гордасці. Мінск святкуе 50-годдзе прысваення звання "Горад-герой"

Фота: belta.by

Сталіцы Беларусі 50 гадоў таму, 26 чэрвеня 1974 года, прысвоена ганаровае званне "горад-герой" з уручэннем ордэна Леніна і медаля "Залатая Зорка", паведамляе БЕЛТА.

"Мінск быў акупіраваны 28 чэрвеня 1941 года. Мінчане з першых дзён актыўна ўключыліся ў барацьбу супраць агрэсара, - адзначыў вядучы навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі НАН Беларусі Анатоль Крыварот. - У сталіцы дзейнічалі дзясяткі падпольных груп і арганізацый. Нягледзячы на значныя страты і праследаванні, яны ўнеслі вялікі ўклад у вызваленне: праводзілі дыверсіі, дапамагалі ваеннапалонным, якія ў першыя месяцы вайны трапілі ў горад, партызанам", - расказаў вядучы навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі НАН Беларусі Анатоль Крыварот.

Акрамя таго, была арганізавана агітацыйная работа. Многія мінчане ўліліся ў партызанскія атрады, у брыгады "Штурмавая", "Народныя мсціўцы" імя В.Т. Варанянскага і інш. А адразу пасля вызвалення пачалося аднаўленне разбуранага горада.

"Важна акрэсліць яшчэ адзін момант: 16 ліпеня 1944 года на полі былога іпадрома прайшоў мітынг і партызанскі парад. Гэта падзея яшчэ раз падкрэсліла значны ўклад мінчан у перамогу ў Вялікай Айчыннай вайне. Мінск спачатку быў узнагароджаны Ордэнам Леніна, а потым стаў горадам-героем" , - дадаў Анатоль Крыварот.

Прысвоенае ганаровае званне стала сімвалам мужнасці і гордасці мясцовых жыхароў. Разбурыўшы і спапяліўшы горад, вораг не зламаў волю савецкіх людзей. Гэта тэма стала прадметам навуковых даследаванняў. Гісторык нагадаў, што вясной 2020 года Нацыянальная акадэмія навук дала старт Усебеларускай акцыі "Народны летапіс Вялікай Айчыннай вайны: успомнім усіх". На гэту ініцыятыву адгукнуліся людзі з розных рэгіёнаў Беларусі, у Інстытут гісторыі паступалі хронікі аб франтавіках, партызанах, падпольшчыках. Ужо ўбачылі свет некалькі выданняў. "Ёсць вельмі цікавыя, раней невядомыя факты аб дзейнасці мінскага падполля", - расказаў гісторык.

Значныя страты, панесеныя нямецка-фашысцкімі войскамі ў баях пад Мінскам у пачатку вайны, паўплывалі на тэмпы іх прасоўвання да Дняпра. Абаронцы затрымалі значныя сілы ворага на чацвёра сутак, прыкаваўшы да сябе значную частку групоўкі "Цэнтр", чым у многім садзейнічалі зрыву гітлераўскага плана "маланкавай вайны".

У час акупацыі цэнтрам Мінскага падполля з'яўляўся Мінскі чыгуначны вузел. Тут ужо ў ліпені - жніўні 1941 года ўзнікла некалькі груп, якія пазней аб'ядналіся. Яны ствараліся партыйнымі работнікамі, выкладчыкамі ВНУ, урачамі і ваеннаслужачымі. Да канца 1941 года, паводле няпоўных даных, у горадзе і акрузе дзейнічала больш за 50 падпольных арганізацый, у склад якіх уваходзіла больш за 2 тыс. чалавек.

У сакавіку - красавіку 1942 года фашысты правялі масавыя арышты падпольшчыкаў. Былі пакараны смерцю 279 патрыётаў, у тым ліку 28 кіраўнікоў падполля. Аднак, нягледзячы на няўдачы, супраціўленне расло. У 1942 годзе дзейнічала ўжо 100 падпольных арганізацый і груп, якія аб'ядноўвалі 3200 чалавек. Мінскі падпольны гаркам КП(б)Б выдаваў сваю газету "Звязда", якая распаўсюджвалася ў горадзе, перапраўлялася ў партызанскія атрады і многія населеныя пункты Беларусі.

У верасні - кастрычніку 1943 года акупанты зноў нанеслі цяжкі ўдар па мінскім падполлі. У фашысцкія засценкі былі кінуты ўсе члены гаркама партыі, сакратары гарадскіх райкамаў, сотні падпольшчыкаў. Але барацьба не спынялася.

Важная падзея ў гісторыі Мінска і Вялікай Айчыннай вайны ў цэлым - замах на гаўляйтара Беларусі Вільгельма Кубэ 22 верасня 1943 года. Усяго за час акупацыі ў горадзе дзейнічала 116 падпольных груп і арганізацый (6355 чалавек - прадстаўнікі ўсіх сацыяльных слаёў насельніцтва, 25 нацыянальнасцей СССР, антыфашысты з замежных краін), існавала больш за 200 канспіратыўных кватэр. Мінскія падпольшчыкі правялі больш як 1,5 тыс. баявых аперацый. Многія з іх узнагароджаны ордэнамі і медалямі.

З 28 чэрвеня 1941 года па 3 ліпеня 1944 года захопнікі стварылі ў Мінску і наваколлі некалькі канцэнтрацыйных лагераў (на Старажоўскіх могілках, каля вёскі Дразды, па вул. Шырокай, шталаг нумар 352 Масюкоўшчына), лагер смерці Трасцянец, Мінскае гета. Трасцянецкі лагер смерці па колькасці знішчаных ахвяр з'яўляецца самым буйным на тэрыторыі былога СССР і чацвёртым у Еўропе пасля Асвенціма, Майданака і Траблінкі.

Ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў Мінск вызвалілі ў час наступальнай аперацыі "Баграціён". Асаблівую ролю ў дасягненні высокіх тэмпаў наступлення адыгралі танкавыя войскі. Позна вечарам 3 ліпеня 1944 года сталіца была вызвалена ад акупантаў. У гонар гэтага ў Маскве быў дадзены салют 24 артылерыйскімі залпамі з 324 гармат. У цэнтры Мінска на пастаменце ўстаноўлены танк 4-й гвардзейскай танкавай брыгады. 52 часцям і злучэнням прысвоены ганаровыя найменні "Мінскіх".

Горад ляжаў у руінах: з 332 прадпрыемстваў уцалелі 19. Акупанты знішчылі 79 школ і тэхнікумаў, 80 працэнтаў жылога фонду. Разрабаваны былі карцінная галерэя, філармонія, Акадэмія навук, бібліятэка, Белдзяржуніверсітэт, тэатр оперы і балета, мноства школ, музеяў. Аднавілі сталіцу да 1950 года, хоць рэстаўрацыйныя работы прадаўжаліся яшчэ шмат гадоў.

У 1985 годзе ўрачыста адкрыта стэла "Мінск - горад-герой", каля якой узведзены новы будынак музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Вышыня абеліска - 45 м. Уверсе стэлы ўстаноўлена залатая зорка, унізе - пліта з тэкстам аб прысваенні Мінску ганаровага звання.