Новы турыстычны маршрут з'явіўся на Навагрудчыне (рэпартаж)

«Святая радасць Беларусі: канфесійная Навагрудчына».

Як калісьці пісаў Марк Твэн, «тым, хто спазнае, падарожнічаць неабходна». Разам з Нацыянальным агенцтвам па турызме працягваем пазнаваць Беларусь уздоўж і поперак. А самае цудоўнае тое, што які б напрамак для падарожжа не выбіралі (зразумела, што яны часцяком паўтараюцца), але кожная вандроўка – асобны антураж, асобныя ўражанні і асобная гісторыя.

Гэтым разам накіроўваемся ў Гродзенскую вобласць для таго, каб разбіць адразу два стэрэатыпы. Першы: там пераважна каталіцкія касцёлы, таму менавіта іх і будуць паказваць у праграме рэлігійнага турызму. Па-другое, рэлігійны турызм – гэта ўвогуле пра наведванне храмаў. Кропка.

А калі вам прапануюць майстар-клас па выпечцы хлеба ў манастыры? Ці пачастуюць разалінамі падчас шпацыру па даліне «Эйн-Керэм»? Правядуць экскурсію па ўнікальнай выставе? А ў дадатак – украпванні анімацый у Любчанскім замку ці забаўляльных гульняў у сядзібе О’Руркаў? Такія «галінкі» ад асноўнага маршруту яшчэ больш надаюць вандроўцы калі не шматпланавасці, то хаця б кантраснасці.

Пачынаецца падарожжа з наведвання музея Ігната Дамейкі на базе сярэдняй школы ў Міры. Пункт зусім не абавязковы, але вельмі прыемны. Таму што невялікі сціплы музей пакідае мілае ўражанне, экскурсаводы-вучні без запінак распавядаюць пра асноўныя вехі жыцця знакамітага вучонага. А яшчэ тут разбіваецца забранзавелы арэол, які часта дапаўняе постаці легендарных асоб. Жывыя нашчадкі Дамейкі наведвалі музей, на сценах – сучасныя фотаздымкі і… месцазнаходжанне, школа – гэта заўсёды рух і жыццё.

Далей знаёмімся з лялечным тэатрам «Батлейка» у тым жа Міры. Калектыў займаецца рэканструкцыяй аўтэнтычных прадстаўленняў пачатку XX ст. Мірскай батлеечнай школы. То бок такія пастаноўкі маюць пэўныя рысы, характэрныя толькі для мясцовага лялечнага тэатра. Лялькі – традыцыйныя персанажы: Анёл, Чорт, Ірад і г. д., але з'яўляюцца яны ў асобых частках батлейкі, пра арыгінальныя тэксты і талент калектыву пісаць не будзем. Нічога не зробіш – варта ўбачыць.

Царква Святога Дзмітрыя Салунскага была ўзведзена на месцы згарэлай драўлянай царквы ў 1758 годзе. Першы храм з'явіўся тут значна раней – пра гэта сведчыць надпіс на адной з ікон – 1386 г. Царква перажыла традыцыйныя цяжкасці войнаў, пажараў і заняпаду. Іканастас не захаваўся, кажуць, што калі ў 1960-ыя гг. храм закрылі, усё, што было ўнутры, разабралі, а іканастас кінулі ў Нёман. Старажытная царква стала зернясховішчам і спартыўнай залай. У час адраджэння храма вярнуць страчаныя рэліквіі стала справай складанай. Святар нават звяртаўся да людзей, каб прыносілі свае іконы: трэба было запоўніць літаральна «голыя» сцены царквы. Зараз тут захоўваецца цудатворная ікона Святога велікамучаніка Дзмітрыя Салунскага. Абраз падарыў прадстаўнік роду Храптовічаў.

Лаўрышаўскі мужчынскі манастыр быў заснаваны сынам Траняты (пляменнік Міндоўга) – Елісеем. Гэта адзін з самых старажытных манастыроў Беларусі. Яго гісторыя часам вельмі трагічная (не аднойчы знішчаўся), але і вельмі жыццесцвярджальная. За разбурэннем заўсёды ішло адраджэнне. Пэўна, зараз такі перыяд. Калісьці манастыр быў лаўрай, меў вялікую колькасць браціі. Зараз няма і дзесяці. Але, як тут кажуць, гэтым разам планы па аднаўленні – велізарныя. Па акружнасці тэрыторыі манастыра плануецца пабудаваць 33 капліцы. Кожная з асобым сэнсам, як духоўным, так і практычным. Напрыклад, адна з ужо ўзведзеных служыць месцам для вырабу свечак, другая – як званіца, трэцяя – захоўвае жыватворны агонь з Іерусаліма, яшчэ адна прысвечана Ланчанскаму цуду.

Каля 1329 года менавіта тут было створана Лаўрышаўскае евангелле, помнік беларускага кнігапісання. Зараз яно захоўваецца, як і мноства іншых артэфактаў і рэліквій, не ў Беларусі. На тэрыторыі манастыра знаходзіцца помнік Прападобнаму Елісею, зроблены вельмі дэталёва і жыва, што тлумачыць яшчэ адна легенда. Маўляў, скульптару з'яўляўся сам Елісей Лаўрышаўскі і той мог спакойна, няспешна перанесці ўбачанае ў бронзавы манумент.

Супакой, свежае паветра, прыродная цішыня – гэта таксама вабіць вернікаў (і не толькі) наведаць манастыр. У Доме міласэрнасці можна размясціцца на некалькі дзён – пачаць барацьбу з уласнымі слабасцямі і перамагчы. Цуд тут з'ява не тое каб звыклая, але вельмі верагодная. Нават паслушнік, які пазбавіў жыцця Прападобнага Елісея, вылечыўся ад вар'яцтва, дакрануўшыся да нятленных мошчаў забітага.

У манастыры выпякаюць хлеб, сярод гатункаў – «фірменны» з лаўровым лістом. Кажуць, што і тут без цуду не абышлося: аснова закваскі знаходзіцца ў алтары і паспявае за адзін дзень, а не за пяць. Праверыць можна – трэба наведаць майстар-клас, які не абмяжоўваецца толькі выпяканнем хлеба.

Падчас пераездаў з аднаго пункта да наступнага спыняемся ля цудатворнай крыніцы ў в. Мотча. Паводле падання, раней у гэтым маляўнічым месцы сярод лесу знаходзіўся храм, які быў зруйнаваны ў часы бязбожжа. Святыню не аднавілі, але з’явілася крыніца з чыстай вадой, пасля пабудавалі купель.

Фарны касцёл у Навагрудку знаходзіцца ля Замкавай гары, дзякуючы такому суседству вельмі падобны на нейкі сярэднявечны малюнак, настолькі краявіды надаюць атмасфернасці месцу. Велічнасці святыні дадаюць і падзеі, што ў ёй адбываліся. Адзін з першых касцёлаў Вялікага Княства Літоўскага, знакаміты заснавальнік – Вітаўт, тут вянчаўся Уладзіслаў Ягайла з Соф’яй Гальшанскай, быў ахрышчаны Адам Міцкевіч.

У 1943 годзе немцамі былі забіты 11 сясцёр-назарэцянак, якіх называюць «навагрудскія пакутніцы». Сёстры выратавалі больш за 100 арыштаваных мясцовых жыхароў – яны прапанавалі свае жыцці ў абмен на вызваленне людзей. Жанчын расстралялі, пахавалі, а далей… зноў цуд. Калі праз некалькі гадоў вясной правялі эксгумацыю, целы сясцёр амаль не змяніліся. Ноччу выпаў снег і астанкі пакутніц на санях перавезлі для пахавання ў касцёле.

Дарэчы, сёлета, 10 кастрычніка у фарным касцёле адбудзецца набажэнства ў памяць пра бітву пад Хацінам, гістарычную падзею – перамогу хрысціянскіх народаў Рэчы Паспалітай над асманскімі заваёўнікамі. У храме ўсталявана памятная пліта.

Мячэць у Навагрудку з’явілася напрыканцы XVIII ст., пасля Вялікай Айчыннай вайны была закрыта і перабудавана ў звычайны дом. Цікава, што святыню адрадзілі і аддалі вернікам да 600-годдзя пасялення татар на Беларусі.

І яшчэ трэба абавязкова ўзгадаць два касцёлы: Святога Міхаіла Архангела ў Навагрудку і Святога Казіміра ва Уселюбе. Старажытныя, з прыгожымі легендамі і паданнямі, сумнымі часамі заняпаду і перыядамі «зернясховішча» і «спартыўная зала», але вытрымаўшыя ўсе нягоды вякоў.

З касцёлам Святога Міхаіла Архангела звязана наступная гісторыя: падчас вайны з Масквой на Навагрудскую зямлю рушыла войска на чале з Хаванскім. Гараджане вырашылі адправіць на перамовы «пасольства», выслалі на сустрэчу некалькі чалавек з прапановай: мы здадзімся, толькі не руйнуйце горад. На што Хаванскі адказаў: «Я не буду знішчаць горад, бо бачу вашага анёла». З таго моманту Міхаіл Архангел стаў заступнікам горада.

Шмат цікавасцей тоіць гэтая святыня ў сваіх сценах, у прамым і пераносным сэнсе. За адным абразом знаходзілася ніша амаль з чалавечы рост, куды хавалі рэліквіі і іншыя каштоўныя рэчы. На жаль, зберагчы ад людзей такі скарб не атрымалася, у пэўны час схованку знайшлі і зноў чарговая беларуская святыня пазбавілася свайго багацця.

Касцёл Святога Казіміра – таямнічы. Ён самы старажытны на Беларусі, але пра храм ведаюць вельмі мала. Быў пабудаваны па загадзе Яна Няміры (дыпламат, канюшый вялікага князя Вітаўта, намеснік полацкі). Падчас рэфармацыі быў пратэстанцкім храмам, пасля зноў вернуты каталікам. Калі Уселюбам валодалі О’Руркі (нашчадкі першых хрысціянскіх каралёў Ірландыі), касцёл меў прыход у 2335 вернікаў, а Джозэф О’Рурк быў асноўным ахвярадаўцам святыні.

У савецкі час касцёл выкарыстоўваўся як спартыўная зала. Зафіксаваны ўспаміны маладога настаўніка, які падчас уроку ўбачыў у галоўным алтары вельмі сумную жанчыну ў белым адзенні. Урокі спыніліся назаўсёды, касцёл быў спалены і прастаяў так не адно дзесяцігоддзе.

А зараз гэтае цудоўнае месца нечым нагадвае наш знакаміты Мосар. Дагледжаная тэрыторыя вакол храма, даліна «Эйн-Керэм» з блакітнымі крыжамі, своеасаблівы музей «даўніны», экспанаты для якога збіралі ўсім Уселюбам. Тут можна спыніцца на ноч пілігрыму, правесці дзень з сям’ёй за гульнямі на свежым паветры, а можна сур’ёзна паразважаць над нейкім глабальным пытаннем. Атмасфера цеплыні і супакою нібыта запавольвае рухі. І гэта таксама цуд.

ВЕРАНІКА БАРЫСЁНАК