І зноў падарожжа па родным краі: дапаўняем спіс цікавасцей Гродзенскай вобласці

Калі спрабуеш скласці выразны рэйтынг, чаму трэба наведаць Гродзенскую вобласць, такі «топ пяць прычын» ці «топ дзесяць турыстычных прывабнасцей», нешта ідзе не па плане. Спіс разрастаецца, хочацца расказаць і паказаць шмат, і сухая падборка славутасцей і цікавасцей ніяк не хоча афармляцца. Таму без аніякіх must see, крок за крокам працягваем знаёміцца з турыстычным патэнцыялам Гродзенскай вобласці з Нацыянальным агенцтвам па турызме. Гэтым разам нас сустракае Воранаўскі, Лідскі і Іўеўскі раёны.

А каб падарожжа атрымала крыху рамантычнае адценне, пачынаем з сядзібы Путкамераў у в. Больценікі. Гэты сядзібны комплекс узведзены ў XVII ст., належаў графу Путкамеру, сам будынак – спалучэнне класіцызму і барока. Зараз тут знаходзіцца бібліятэка, у некаторых памяшканнях ідзе рамонт, іншыя – яго толькі чакаюць. Былую раскошу інтэр'ера праглынуў час, выдатна захаваліся толькі тры печы.

Але не будынак надае асаблівы антураж гэтаму месцу. Стары парк – каля 10 гектараў, цудоўная ліпавая алея, больш за паўсотню найменняў драўняных раслін. Магчыма, сама прырода натхняе на спатканні закаханых у гэтым месцы. І такія сустрэчы адбываліся, невыпадкова у парку знаходзіцца «камень Міцкевіча» і «мора Марылі». Калісьці Адам Міцкевіч і яго каханая Марыля Верашчака сустракаліся ў гайку ля каменя. Зараз ён – і мясцовая славутасць, і выканаўца жаданняў адначасова. Трэба толькі пакласці рукі на валун…

Касцёл Маці Божай Ружанцовай (г. п. Радунь) заснаваны больш за 400 год таму, некалькі разоў перабудоўваўся, сучасны выгляд набыў у пачатку ХХ ст. 

«Гэты касцёл вылучаецца яшчэ і тым, што ён пабудаваны з каменя. Можна толькі дзівіцца з таго, як людзі ў той час, не маючы ні камп'ютараў, ні кранаў, ні вышак, маглі так выдатна зрабіць, на такую вышыню падняць...», – разважае ксёндз Станіслаў. Касцёл быў пабудаваны за вельмі кароткі час – чатыры гады, зараз унутры вядуцца рамонтныя работы. 

Ёсць у Радуні музей пад адкрытым небам «Валуны крутых дарог мінуўшчыны».  Каля будынка мясцовай сярэдняй школы сапраўдная «экспазіцыя», каменні сюды прывозілі з розных «дарог мінуўшчыны», збіралі па лясах і палях. Сам па сабе такі ландшафт не надта цікавы, але калі да экскурсіі далучаюцца энтузіясты (дырэктар музея Іван Фесенка), некалькі вучняў школы ў тэматычных касцюмах, з'яўляецца анімацыя, то настрой мяняецца: нешта ў гэтым ёсць. І ўжо больш уважліва абыходзіш валуны, у некаторых увогуле нечага просіш і ў рэшце рэшт пачынаеш бачыць «сакральныя» выявы на камянях (не без дапамогі экскурсаводаў). Напрыклад, на адным з валуноў можна заўважыць сілуэт жывёлы, якой пакланяліся беларусы. Падчас высвятлення, хто і што бачыць, татэмным зверам пабывалі «дакладна жаба», алень, конь і тыгр. Як на самай справе? Шукайце адказ у музеі валуноў пад адкрытым небам.

Наступны пункт нашага маршруту (так, кантрасты!) – неагатычны касцёл Святога Юрыя. Заснаваны ў 1666 годзе, сучасны від атрымаў з 1910 года. Гэта яшчэ адзін храм, які па сваёй велічнасці, грунтоўнасці і моцы больш нагадвае сярэднявечны замак, размешчаны на ўзвышшы. І сапраўды нечакана знайсці такую раскошу ў маленькай вёсцы Восава… Яшчэ адна раскоша хаваецца ўнутры храма – арган 1897 года. Інструмент аднавіў ксёндз Ян, і зараз да іншых прывабных рыс храма далучыліся цудоўныя гукі музыкі. Час ад часу ладзяцца канцэрты, якія пакідаюць вельмі глыбокія ўражанні: атмасфера, велічныя сцены, хараство інтэр'ераў пераносяць у мінулае, чароўнае, але згубленае. 

Гісторыя санктуарыя Маці Божай у Тракелях пачынаецца ажно больш за 500 год таму. Адна з галоўных святынь – абраз «Маці Божая Тракельская» знаходзіцца ў галоўным алтары. Цікава, што калі касцёл быў спалены (падчас польска-маскоўскай вайны), палатно не згарэла.  Пазней на абразе намалявалі святога Казіміра Ягелончыка – заступніка Літвы, яго шануюць і зараз, штогод 4 сакавіка адзначаюць дзень Святога Казіміра і ладзяць кірмаш «Казюкі». 

А яшчэ мясцовыя жыхары ведаюць прагноз надвор'я на 2 ліпеня. Гэта свята Маці Божай Тракельскай, і кожны год быў (і пэўна будзе) хаця ж і невялікі, але дождж. Згодна з легендай, падчас пажару лупіў добры лівень, аднак касцёл усё роўна згарэў дашчэнту, цуд выратаваў толькі абраз. З той пары штогод у гэты дзень ідзе дождж. 

З 1994 года касцёл атрымаў статус санктуарыя Маці Божай, сюды пачалі з'язджацца людзі з суседніх раёнаў, арганізоўваліся пілігрымкі, і Тракелі сталі адметным месцам для рэлігійнага турызму. У 2021 годзе Фэст Маці Божай Тракельскай адбудзецца 10-11 ліпеня. 

З родам Гаштольдаў звязаны наступны храм у вёсцы Геранёны. Каменны гатычны касцёл Святога Мікалая быў пабудаваны ў 1529 годзе (па іншых звестках храм старэйшы на 10 год), там жа адбыўся шлюб Станіслава Гаштольда з Барбарай Радзівіл. У XVII ст. касцёл быў перабудаваны, набыў рысы позняга барока. У савецкія часы частка багатага інтэр'ера была зафарбавана зялёным колерам, падчас рэстаўрацыі пад слаямі «знайшліся» фрэскі.

Калі мэтанакіравана працягваць пошукі, можна знайсці і рэшткі Геранёнскага замка. Гэта некалькі фрагментаў сцен, якія ніякім чынам не паспрыяюць уяўленню цэлай карціны. А ў свой час замак быў даволі сур'ёзным фартыфікацыйным будынкам. Як пісаў наш гісторык і археолаг Міхась Ткачоў, у архітэктуры Геранёнскага замка «выразна вылучаюцца мясцовыя ваенна-будаўнічыя традыцыі. Аб гэтым сведчаць і будаўнічыя матэрыялы, і прынцып узвядзення валаў, і мураваны замак з чатырма вежамі, размешчаны на штучнай выспе, што было найбольш характэрна для беларускага ваеннага і царкоўна-цытадэльнага дойлідства тых часоў». І дзякуючы раскопкам, што рабіў Ткачоў, атрымалася стварыць замалёўку, як выглядаў Геранёнскі замак. Парадокс у тым, што ён быў добрым фартыфікацыйным будынкам, а адзіны спосаб яго хутка захапіць – гэта знішчыць. Так і сталася.

Пра яшчэ адзін каталіцкі храм трэба расказваць у звязку са знакамітым родам. Касцёл Святога Уладзіслава ў вёсцы Суботнікі пачынае сваю гісторыю прыкладна ў 1420-ых гг. Традыцыйна некалькі разоў перабудоўваўся і аднаўляўся, падмурак для каменнага касцёла заклалі пры Уладзіславе Умястоўскім, тагачасным уладальніку мястэчка. Храм пабудавалі ў 1904 годзе, адметна, што будынак і тэрыторыя каля яго захаваліся амаль што ў нязменным стане, практычна не пацярпела святыня ні ў ваенны час, ні пры камуністах. Касцёл ніколі не закрываўся, дзейнічаў пастаянна, што само па сабе цуд. Што яшчэ ўражвае турыстаў? «Уся падлога, па якой мы зараз ходзім, захавалася з часоў Умястоўскіх, – падкрэслівае ксёндз Аляксандр. – Таксама захаваўся галоўны алтар з фігурай Святога Уладзіслава Венгерскага, якая зроблена з 11 кг. серабра, у камуністычныя часы была пафарбавана лакам». Ёсць у касцёле тагачасны арган, які дзейнічае і зараз. Яшчэ шмат рэчаў засталося «з часоў Умястоўскіх», але ж і сам заснавальнік храма быў пахаваны ў крыпце храма. «Апошні штрых, які быў зроблены ў касцёле – памятная дошка з 1931-га года, – працягвае пералік артэфактаў ксёндз Аляксандр. – Там напісана кароценькая біяграфія касцёла і хто з'яўляецца фундатарамі».

Наш аналаг польскіх «Каралеўскіх Лазенак» – сядзіба Умястоўскіх у Жамыслаўлі – не можа пахваліцца спакойнай ды стабільнай гісторыяй. Кіраўнікоў і прызначэнняў было багата: нямецкі ваенны санаторый падчас Першай сусветнай вайны, які пазней пераўтварыўся ў навуковую базу Віленскага ўніверсітэта, у савецкі час у сядзібе размясцілася кіраўніцтва саўгаса. Тым не менш, будынак вытрымаў войны і змены ўлады, але 2012 год перакрэсліў такое выпадковае шчасце: адбыўся пажар. Новы ўладальнік сядзібы, як гэта водзіцца ў справе аднаўлення і адраджэння, вялікі энтузіяст, плануе стварыць унікальны турыстычны аб'ект з ладнай інфраструктурай, рознымі тыпамі адпачынкаў і тэатралізаванымі святамі. Перадумовы выдатныя, бо нават у такім аварыйным стане сядзіба выглядае казачна. Што казаць пра навакольныя краявіды?..

А завяршаем нашае падарожжа ў горадзе Іўі. Думкі пра Рыа-дэ-Жанэйра навявае скульптура каля касцёла Святых Апосталаў Пятра і Паўла. Мясцовыя экскурсаводы жартуюць, што кожны жыхар горада мае сэлфі са скульптурай «Распяцце Хрыста», якая была ўсталявана ў 2001 годзе. Гісторыя самога касцёла пачынаецца ў 1491-м годзе, будынак размешчаны на самым высокім пункце горада, спалучае рысы готыкі, рэнесансу, барока і ракако. 

Добрыя спалучэнні ўвогуле характэрны для Іўя, нездарма тут усталявалі памятны знак «У гонар дружбы і згоды канфесій Іўеўшчыны».  На гэтай зямлі мірна суіснуюць праваслаўныя, каталікі, іудзеі і мусульмане. І гэта ўнікальная магчымасць пазнаёміцца з рознымі рэлігійнымі аб'ектамі. Напрыклад, драўляная мячэць, пабудаваная ў 1882 годзе. Фундатарам была Эльвіра Замойская, дабудоўвалі мячэць з дапамогай татараў-эмігрантаў.  І выключная для нашых храмаў рыса – іўеўская мячэць ніколі не закрывалася, больш за тое, выдатна захавалася і прымае вернікаў і турыстаў з іншых краін.

Безумоўна, у кантэксце гісторыі «шматнацыянальнага» і «шматрэлігійнага» Іўя толькі лянівы не ўзгадае Іўеўскі музей нацыянальных культур. У фондзе ўстановы больш за 2000 адзінак, дапаўняе экспазіцыі выдатная экскурсія з элементамі тэатралізаваных пастановак і майстар-класаў.

Гэта далёка не ўсе турыстычныя аб'екты, якія былі наведаны падчас выязнога семінара. Актыўны адпачынак на байдарках, сплаў па рацэ Жыжма (зманлівая назва, насамрэч тут філолагі адсылаюць больш да ведзьмаў, чым да глею), гасцінныя аграсядзібы, анімацыя і дэгустацыя… Але ж вернемся да «спісаў», «топаў» і «гайдаў». Немагчыма ахапіць усё, а, значыць, працягу – быць.

Тэкст Вераніка Барысёнак

Фота Альфрэд Мікус